İLHAMİYYAT

Son zamanlarda İslam-Şeriat ilişkisi, Türkiye’de tekrar toplumsal kutuplaşmayı tahrik etmek için suni/kasti olarak gündeme getirildi. Oysa sokak insanımızın hakikatte böyle bir gündemi yoktur. “28 Şubat Dönemi” nde de aynısı tekrarlanmıştı. Benim de içinde olduğum “İslâmiyât” dergisini çıkaran akademik ekip, “Şeriat” özel dosya sayısı çıkarmıştık (Cilt-1,sayı: 4. 1998). Alanında uzman akademisyen, düşünür ve tarihçi hocalarımızda makaleler alarak konuyu aydınlatmaya çalışmıştık. Dergide yazısı olanlar: Mehmet S. Hatipoğlu, Roger Garaudy, M. Abid El-Cabiri, İlhami Güler, Muhammed Arkoun, W. Cantwel Smith, Ali Dere, Himmet Konur, İlber Ortaylı, Halil İnalcık, Ercüment Kuran, J.M.S Baljon, Enis Ahmet, Adil Çiftçi, M. Hayri Kırbaşoğlu, Mahfuz Söylemez, Hidayet Şefkatli Tuksal, Mansurizade (1864-1923). Kendisi ile “Şeriat” üzerine soruşturma yapılanlar ise: Hüseyin Atay, Nasr Hamid Ebu Zeyd, Hasan Hanefi, Hüseyin Hatemi, Hayreddin Karaman ve Seyyid Hüseyin Nasr’dır. Bu konu ile ilgili benim yazdığım makale ve sunduğum akademik tebliğ metinlerini, “Sabit Din Dinamik Şeriat (Ank. 1999)” başlığı ile kitaplaştırmıştım.

1- İSLAM-ŞERİAT İLİŞKİSİ

Ebu Hanife başta olmak üzer, klasik ulemamız, evrensel “İslam” dini ile onun, tarihsel (peygamber-vahiy) aktüelleşmesi olan “Şeriat”ı birbirinden ayırmıştır. Hz. Nuh’tan Hz. Muhammed’e kadar olan peygamberlerin dini olan “İslam” sabit/değişmez; şeriatları ise, muhtelif/değişkendir. İslam’ın özü İman (Tevhit-Mead-Nübüvvet), ibadet ve ahlaktır. Burada “İman” ilkesi asla değişmez; ancak ibadetlerin şekli-şemaili toplumdan topluma/dile göre değişebilir:” Her ümmet için uygulayacağı ayrı bir ibadet yolu belirledik. O halde, bu konuda seninle tartışmasınlar.” (22/67, 34). Yani, Allah’a “İbadet” etmek, dinin özü olarak değişmez; ancak, ibadet şekilleri (menasik) değişebilir. Ahlaka gelince, bütün dillere çevrilebilen ve Allah’ın insanlarda yarattığı vicdan kapasitesi ile geliştirdiği ve peygamberlerin de desteklediği, tashih ettiği adalet, yardım, barış, dürüstlük, merhamet, minnettarlık… gibi kurallar, değişmez ve dindir. Ancak, bunların hukuk, siyaset, iktisat gibi somutlaşmaları (şeriat), toplumdan topluma ve tarihten (zaman) tarihe değişir: “Her bir topluma ayrı bir şeriat ve yol koyduk. Oysa isteseydik, hepinize tek bir toplum yapardık. (Böyle yapmadık). Sizi denemek için böyle (çoğul) yaptık.” (5/48). “Bir hükmü (ayet) değiştirdiğimiz de, ondan daha iyisini getiririz”(2/106). “Biz, bir hükmü (ayet) değiştirip, yerine başka bir hüküm getirdiğimizde- ki Allah ne yapacağını gayet iyi bilir-, onlar: “Sen, uyduruyorsun” derler.” (16/101). “…Her dönemin kendine has bir hükmü (kitap) vardır; Allah, dilediğini imha eder; dilediğini de sabit tutar…”

(13/38-39). “Mecelle” de formülleştirilen “Ezmanın tağayyuru ile ahkâmın tağayyuru inkâr olunamaz (Zamanın değişmesi ile hükümlerin değişmesi inkâr olunamaz)” ilkesi de, bunu ifade eder.
Din/İslam ile şeriat arasındaki ilişki ruh/omurga-iskelet ve beden-elbise arasındaki ilişkiye benzer. “Olması Gereken” olarak, ruh/omurga değişmez; beden-elbise ise, toplumdan topluma ve çağdan çağa değişir. Başka bir benzetme ile bir şehrin yeri ve ismi (adres) değişmez; ancak mimarisi, ekonomisi, kültürü ve demografisi değişir, gelişir, yenilenir.

İslam’ın erken tarihinde Kur’an’ın muhtevasının nüzulüne muvafık İçtihatları/ön-deyileri ile katkıda bulunmuş olan Ömer b. Hattab (“Muvafakвt-ı Цmer”), Hz. Muhammed’in ölümünden sonra da şeriat alanında tecditlerini (re-form) sürdürmüştür. Ancak, Ahmed İbn Hanbel ve İdris eş- Şafii önderliğindeki Sünni-Arap aklı (“Ehl-i Hadis/Selefilik”), bunu engelleyerek Nassı, yorumsuz bırakarak Allah gibi (“Kelam-ı Kadim”) mutlaklaştırdı, dondurdu, dogmatikleştirdi. Ebu Hanife’nin “İstihsan” metodu, Mutezile’nin “İstihkak” ilkesi, Ömer’in metodolojik ruhunu devam ettirmek istiyordu; ancak başarılı olamadı. İmam Şafii’nin kurduğu “Fıkıh Usulü” ve Eş’ari’nin geliştirdiği “Kadercilik” itikadı ve Muaviye’nin zorla kurduğu “Saltanat” rejimi, Sünnilik= İslam olarak somutlaştı.

Geleneksel ulema, şeriatları “Nesh” etmenin, Allah’ın yetkisinde olduğuna; son şeriattan sonra bu kapının Kıyamete kadar kapalı olduğuna dogmatik olarak inanmıştır. Şeriat nesh etmenin gerekçesi hâşa keyfilik/kapris olmayacağına göre; toplumsal yaşamın dinamik ve değişken olması hikmetine bağlı olmalıdır. Toplumsal değişmenin yedinci yüz yılda Arapların durumunda durduğu kanaati, sadece dogmatik bir inançtır. Maturidi, Tefsirinde Hz. Ömer’in içtihatlarını “İçtihadi Nesh” olarak kavramsallaştırmıştır ve doğrudur. “Âlimler, peygamberlerin varisleridir” hadisi eğer geçerli ise; bu sorumluluğu, ulema üstlenmeliydi. Ancak, onların kahir ekseriyeti, bu sorumluluktan kaçındılar. Bunun yanı sıra İstisnalar, “Şaz” ve “Bidat” olarak dışlanmışlardır. Çağımızda Pakistanlı âlim rahmetli Fazlurrahman, neshi içeren içtihat sorumluluğunu, “Tarihselci Kur’an Yorumu” ile teorileştirdi.
Bugün gerek İslam dünyasında, gerekse Türkiye’de Şeriat karşıtlığının sebebi, bu yanlış kurulmuş, eskimiş, yıpranmış, altı oyulmuş, tarihte kalmış ve yer yer çürümüş unsurların, insanları irite etmesidir. Dolayısıyla, İslam= Sabit Şeriat formülü doğru değildir. İslam, dinamik ve dogmatik olarak iki şekilde de somutlaşabilmektedir.

Şeriat’ın tarihsel tecessümü, – sorumlusu ulema olan yanlışlıklar içermesinden öte- toplumdan topluma ve tarihten tarihe farklılık gösteren bir gerçektir. Türk toplumu, Fukaha’nın formülleştirdiği “şeriat” a fazla itibar etmemiştir. Osmanlı “Devlet” örgütlenmesi, Türk “Töre”si, Bizans etkisi ve İslam Şeriatının kesişmesine bağlı olarak oluşmuştur. Halk ise, şeriattan ziyade, Tasavvuf/Tarikat meşrep olmuştur. Türklerin bir kısmı Alevi-Bektaşiliği, diğer kısmı da Nakşiliği,Kadiriliği, Mevleviliği… benimsemiştir. Neyzen Tevfik’e atfedilen “Şeriat, bu kuluna kaba geldi Ya resulullah” ifadesi, Türklerin bir kısmının Sünni “şeriat” ile arasındaki mesafeyi ifade eder. Kayseri’de “Hunat” Cami-i Kebiri’nde Cuma günü ateşli bir “şeriat talebi” vaazı dinleyen yetmiş yaşlarında ihtiyar bir amca, ayakkabıları elinde camiden çıkarken kendi kendine: “Şeriat getirecekmiş; ne varsa sanki.” sözü, benzer şekilde, ortalama Anadolu insanının, “Şeriat” ile olan mesafe duygusunu ifade eder.

Devrimlerle birlikte “Şeriat-Hilafet ve Tarikat” ilga edilmişti. Türk halkı devrimden sonra Şeriat ve Hilafetin ilga edilmesine ses çıkarmadı; ancak, dini sembollere (Ezan, Başörtüsü, Cami, Hac, Kur’an Kursu…) ve Tarikatların ilgasını hazmedemedi; bir müddet, yer-merdiven altında saklandıktan sonra tekrar açığa çıktı. Bugün, Tarikatlar ve Cumhuriyet döneminde oluşan “Cemaatler, -azınlık da olsa-, bütün versiyonları ile birlikte varlıklarını sürdürüyorlar.

2- ŞERİATIN YENİLENMESİ

İslam= Sabit Şeriat “itikad”ında olan “Şeriatçı”ların durumu, -teşbihte hata olmaz- motoru sağlam, kaportasının ilk modeli 610-632 de; diğer modelleri “Fıkıh-Kelam” disiplinleri ve reel politik tarafından klasik Tarım ve İmparatorluk dönemlerinde üretilmiş bir aracı, bugün piyasaya sunmaya benzer. Sayın cumhurbaşkanımızın “Faiz” konusunda böyle bir teşebbüsünün (“Nass var, Nass”), yakın zamanda ülkemize neye mal olduğunu hepimiz biliyoruz.

Kur’an’ın oluşturduğu şeriat, inzal olduğu Arap toplumunun hazır-bulunuşluluğu ve toplumun ihtiyaçları doğrultusunda, Allah tarafından, insan vicdanına (Kalb-i selim, Lübb, Basiret, Fuad…) yaslanarak gerekçeli (Li, Key, İzen, Hatta, Lealle…) olarak oluşturulmuştur. Fukaha, bu yöntemi terk ederek, nassları (Kur’an-Sünnet/Hadis) dondurmuş ve sürekli onları lafzen “İstismar=Meyvelendirme” ederek sorun çözmeye çalışmıştır. Bugün şeriatı yenilemek için yapılması gereken, Nassları içselleştirdikten sonra Allah’ın ve Hz. Muhammed’in muradını Kamu Maslahatına, vicdana, akla ve ahlaka dayalı bir “dil” ile şeriatı yenilemektir; onu, aynıyla taklit etmek değil. Dini sembol, kavram ve kıymetlere (Allah, İslam, Ayet, Hadis, Şeriat…) aleni atıf yaparak kendini “Temsil” makamında görmek, son derece tehlikelidir. Dinler (Yahudi-Hristiyan-İslam) Tarihi göz önünde tutulursa; bu tavırdan üç büyük tehlike doğmaktadır: 1- Dogmatizm, 2- Totalitarizm, 3- Din istismarı. Her üç olgunun, üç dinin tarihinde ve günümüzde nasıl sonu gelmez bir iç savaşa (“Dine karşı Din”-Ali Şeriati) sebebiyet verdiği herkes için alenidir. (Geniş bilgi için bkz: İlhami Güler, “Reel Politikada Dini Değer, Kavram ve Sembollere Atıfta Bulunmanın Doğurduğu Sorunlar”. Politik Teoloji Yazıları adlı kitabın içinde. Ank. 2010. s 65-89)

3- SONUÇ

İslam=Sabit/donmuş Şeriat formülü, dogmatik bir inançtır. Toplumu, bu tartışmalar üzerinden bölmek, yanlıştır. Doğru olan, “Sabit Din Dinamik Şeriat”tır. İslam dünyası, bu hakikati keşfedecek sorumlu düşünürler ve âlimler beklemektedir.

Modern dönemde (19 ve 20. Yüzyıllar) siyaset, Marxizm, Nasyonal Sosyalizm (Nazizm) ve Milliyetçilik ile “Her şey” olarak kodlandı. Ulus Devletlerin Giyotin gibi işleyen “Kimlik Teknolojileri (M Foucault)” böyle doğdu. Bu ideolojileri yansılayan dini fundamentalist politik ideolojiler de benzer şekilde siyaseti “Her şey” olarak gördüler. Hele politik “İslamcı” lar, “Tevhid” ve “Hakikat” kavramlarına haiz olmaları hasebiyle; bu eğilime kolayca ve adamakıllı teşne oldular. Filistin Kökenli Amerikalı Akademisyen Wael Hallaq, Türkçeye “İmkвnsız Devlet” olarak çevrilen kitabında bu serüveni anlatır. Arapça kökenli olan “Siyaset” kavramının etimolojisi ise, -Türkçedeki “Seyis”, buradan gelir- “At Terbiyeciliği”dir: “Toplum Mühendisliği” (?!). Algı ve aldatma ile toplum yönetme. Oysa, Kur’anî bir kavram olan “Tedbiru’l-Emr” ifadesi, politik faaliyeti bu kavramdan daha doğru ifade eder. Hele “Şura” ile yapılırsa.

II. Dünya savaşından sonra Avrupa’da Liberal-Demokratik, Laik, Anayasal “Hukuk Devleti” fikri gelişmeye başladı. Böylece Siyaset hukuk, iktisat, din, sanat, bilim ve askerlik gibi toplumsal formasyonların yanında “Bir şey” olarak görülmeye başlandı. Bu atmosferde, Dış politika olarak siyaset, “Çobanlık (Güvenlik)”; İç politika olarak da, -Liberal teoride- “Gece Bekçiliği” veya diğer teorilerde toplumsal formasyonların “Koro Şefliği”dir. İdeolojik “Koro” kurmak veya “Konser” vermek değil. Siyasetin “Her Şey” leşmesi, medeni hayatın narin/nazik, ihtimam gerektiren birçok veçhesini, alanını, boyutunu hoyratlaştırır.
Türkiye, yirminci yüzyılın başında politik ve kültürel bir “Devrim” ile kurulmuş bir devlet-toplumdur. Dolayısıyla Türkiye’de siyaset, iktidar ve muhalefet açısından baştan beri “Her şey (Hayat-Memat)” olarak gerçekleşmektedir. Siyaseti deruhte eden kesim ise, iki binlerin başına kadar, kendini M. Kemal Atatürk’ün “Ehl-i Beyt”i olarak gören Askeri Bürokrasiydi (Vesayet Rejimi). Yukarda saymış olduğumuz toplumsal formasyonların tamamı, siyasetin altında şekillenmekte ve işlemekteydi. Siyaset, vesayet altında olsa bile; Türkiye’de uzun süre boyunca Bakan, Milletvekili olmak; Hâkim, Âlim, Prof., Düşünür Sanatçı, Zengin… olmaktan daha saygın ve nüfuzluydu. Buralardan siyasete bir eğilim/akış vardı.

Dünyada olduğu gibi, Türkiye’de de politik yelpaze yani “Merkez (Liberal-Demokrat)”, merkezin “sağı” olarak “Milliyetçi” ve “Muhafazakâr”lık; merkezin “solu” olarak da Sosyal Demokrat, Sosyalist, Komünist partiler ve ideolojiler vardı. Sosyalizmin çökmesi ve 1980 Askeri ihtilali ile birlikte siyaset, Türkiye’de yeniden formatlandı. Ancak yine “Her şey” idi. İki binlerin başından itibaren “The Cemaat/Hizmet Hareketi” ve Ak Partinin işbirliği ile “Her şey” olarak siyasetin “Vasi”si olarak “Askeri Bürokrasi” tasfiye edildi. Siyaset, sivilleşti. İki binli yılların başından itibaren “Avrupa Birliğine Uyum Yasaları” ile, siyasetin dışındaki toplumsal formasyonların nispi özerkliğine şahit olduk, sevindik ve umutlandık. Ancak Fetullah Gülen (Cemaat) ile Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın teolojik yorum farkları ve politik hedeflerinin örtüşmemesi, iç çatışma yarattı ve Fetullah, “FETÖ” olarak tasfiye edildi. Bundan sonra “Her şey” olarak siyasetin kontrolü, büyük ölçüde sayın R. Tayyip Erdoğan’ın eline geçti. Siyasi rejim olarak da “Parlamenter Sistem”den “Başkanlık Sistemi”ne geçtik.

Pandemi, Göç Sorunu ve Küresel Ekonomik Kriz, dünyada olduğu gibi Türkiye’de de siyaseti büyük ölçüde ekonomileştirdi. Siyaset, normatif bir disiplin ve formasyon olarak içinde ahlak barındırır. Kamusal bir etkinliktir. Kamu maslahatını temin etme çabasıdır. Oysa, arzuların şelale; kaynakların kıt ve erişimin zor olduğu bir dönemde, etkinlik olarak salt “Ekonomik” saik, siyaseti çürütür. “Devlet” yapılanmasının, politik olarak güçlü ve ekonomik olarak geniş imkânlara (Kamu Hazinesi) sahip olduğu Türkiye gibi toplumlarda, iktidar ve muhalefet olarak “siyaset” rant, çıkar maksimizasyonu etkinliğine dönüşür; sermaye el değiştirir. Ekonomi, büyük ölçüde reel üretim icat çıkarma (teknoloji), ticaret ve “alın-teri/emek” kaynaklarından uzaklaşarak spekülatif (faiz, emsal/emlak, döviz, altın, borsa, şans oyunları, define avcılığı, kara-para…) hale gelir.

Gel ki, Tayyip bey, Belediyeden geldiği için, siyaseti hep rant-ticaret (Win-Win=Al Gülüm-Ver Gülüm) kapısı olarak gördüğünü; “Krizleri Fırsata Çevirme” konusunda uzman olduğunu biliyorduk. Siyaset, merkezi iktidarda olduğu gibi; Yerel Yönetimler/Belediyelerde de rant/çıkar elde etmenin aparatlarına dönüştü. Normal olan, Ekonominin siyaseti izlemesi iken; Ülkemizde siyaset, kişisel ve zümresel çıkara bağımlı hale geldi. Ekonomi teknolojiye, üretime, ticarete dayanmaktan ziyade; -Tarım’ın zayıfladığı- Toprağa/Doğaya bağımlı (İnşaat-Enerji/Hes-Madencilik-Turizm) bir Ekonomik politika tercih edildi. Para kazanmak uğruna, Avrupa’nın “çöplüğü” olmaya bile razı olduk. “Tabiat Ana”mız, “Köstebek Yuvası”na dönüştü.

Son seçimlerde Belediye başkan adaylığı için partilerde verilen mücadelenin yoğunluğu, Siyasetin, şehir rantlarını kontrol etme ve şahsi-zümresel çıkara dönüştüğünün belirgin bir kanıtıdır. Seçilmek isteyenlerin, kıran kırana savaşı dışında; seçmenlerde fazla bir umut ve heyecan yoktur. Bu durum “Siyaset”in bittiğinin somut bir kanıtıdır. Son dönemlerde İstanbul’un Uluslararası Uyuşturucu kartellerinin ve mafya babalarının barınağı haline gelmesi; yabancı şirketlere kontrolsüz ve sıkı denetimsiz maden işletme ruhsatlarının verilmesi (Sömürge Madenciliği), Ekosistemin ve insanların, salt ekonomik “Kaynak (Altın-Para)” olarak görünmeye başladığının kanıtıdır. Heidegger’in dediği gibi, Teknolojik-(Pragmatik/Kapitalist) düşünme, doğayı el-altında hazır stok, rezerv, kaynak, teçhizat, donanım olarak görmeye başlar. Şirketlerdeki “İnsan Kaynakları” departmanı (isimlendirmesi), bunun kanıtıdır. Onun bir ayet, rızık, inam, ihsan, ikram, lütuf ve rahmet olduğu unutulmuştur.

Bu atmosferde “Parti”, artık politik bir organizasyon olmaktan çok, ekonomik-anonim bir “şirket”tir; “Partili”ler de âdeta ortaklardır. Siyasetin “Her Şey” olduğu iklimde Sol-Sağ siyasetin birer onur/itibar ifadeleri olan “Partizan” veya “Militan” olmanın canına ot tıkanmıştır. “Eski Tüfek”, “Ağır Abi” solcular, şirket yönetim kurullarında üye; “Mücahit”lerin çoğu, müteahhit; bir zamanlar: “Vatanım, ha ekmeğini yemişim; ha da uğruna bir kurşun” diyen “Ülkücü”lerin çoğu, mafyöz ilişkilere bulaşmış ve savrulmuştur. Örneğin, uyuşturucu mafyasına karşı olan bir ülkücü (Sinan Ateş), güpegündüz Başkentin göbeğinde kurşunlanarak öldürüldü ve failleri, hâlâ bulunamadı. “Irmağının akışına ölürüm Türkiyem” türküsünü söyleyenlerin, “gümüş dere”lerin kirlenmesine/zehirlenmesine/ziftlenmesine, ormanların-zeytinliklerin talan edilmesine, toprağın satılmasına, dağların köstebek yuvasına dönmesine, şehirlerin beton ormanına çevrilmesine, sahillerin peşkeş çekilmesine… gıkları bile çıkmıyor.

Muhalefete gelecek olursak, CHP, siyasetin etkin olduğu dönemlerde “Hizipler Partisi” iken; Kılıçtaroğlu ile “Mezhep Partisi”ne ve giderek de “Meşrep (Yeme-İçme) partisi”ne dönüştü. MHP den kopup, “Merkez” e oynayan İYİ Parti, bunu başaramadı ve “Ayak Oyunları” merkezine dönüştü. Kürt siyasal partileri ise, “Dağ (Şiddet)”ın etkisinden ve kontrolünden çıkıp, demokratik bir zemine gelemediler. HÜDAPAR ise, teokratik bir siyaset yapmaktadır. SP ve YRP, “Millî Görüş” genetiğine bağlı olarak siyaset yapmaya devam ediyorlar. DEVA ve Gelecek Partisi ise, Ak Partiye olan öz-eleştirilerini zamanında yaparak bir “Manifesto” ile ayrılmak yerine; Reis tarafından trenden atılma sonucu dışarı çıktıkları için; topluma inandırıcı ve alternatif bir siyaset üretemediler. Zafer Partisi, göçmen karşıtlığının odağı olarak yeşerirken; sayıları bir avuç olan Komünistler (İşçi Partisi) ise, “Gazoz Ağacı” olarak salt vicdanı temsil ediyorlar.

SONUÇ

Siyaseti, önce “Her Şey” olmaktan; sonra da “Ekonomi” olmaktan çıkarıp; Aristo ve İlahi Dinlerin vazettiği gibi “Pratik Ahlak” olarak konumlandırmaktan başka bir yol yoktur. “Tanrı, İnsanın, elinin ”dolu” olup-olmadığına bakmaz; Tanrı, insanın elinin “temiz” olup-olmadığına bakar.” Kaynaklar, ihtiyaçlarımızı fazlası ile karşılar; ama ihtiraslarımızı asla. Siyaset, dış politika olarak bir “Güvenlik” aparatı; iç politika olarak da değişik toplumsal formasyonlar arasında bir “Koro Şefliği”dir. Gerisi tağutluk-tuğyan, israf, fitne-fesat, zulüm ve şeytanlıktır.

“Kesin Kanaat, Herkesi Gafil Avlar”
Xenophones

Tek adamlığın bir politik versiyonu, bir de dini-ahlaki versiyonu vardır. Eski Mısırda politik versiyonu, Firavun; dinsel versiyonunu da Hâman karşılar. İkisi birlikte toplumu kontrol altında tutarak, toplumun kimlik, kültür ve diğer toplumsal formasyonları belirler. Hz. Musa, bu iki otoriteye birden, her iki misyon ile karşı çıkar. “Hz. Musa’nın yaşadığı çağda Mısır‘da “Amon” kültü hâkim olduğuna göre, bu kültü temsil eden en yüksek dereceli rahibin de, yönetimde Firavun’dan sonraki ikinci adam olması tabiidir. Bunu, 28/38 ve 40/36-38 ayetlerinde Firavun’un, ondan Musa’nın Tanrısını görmesi için bir kule yapması talebinden anlaşılabilir.” (M.Esed, Kur’an Mesajı. Çev: C. Koytak-A. Ertürk. İst. 1997. S. 782.). Firavun, tek adamlığını Hz. Musa karşısında şöyle ifade ediyor: “Bırakın da, onu öldüreyim; inandığı Tanrıyı yardıma çağırsın da görelim. Ben onun düzenimizi değiştireceğinden/bozacağından, toplumda fesat çıkaracağından çekiniyorum.” (40/26). Sonunda tekebbür ve istiğnası: “Ben, sizin en büyük Rabbinizim” deme noktasına vardı.

Kur’an, politik veya dinsel olarak oluşmuş mutlak iktidar-otorite sahibi kişisel veya kurumsal yapıları şiddetle eleştirir. Örneğin, bu tip kanaat önderi veya politik liderlere koşulsuz, sorgusuz-sualsiz itaat edip dalalete düşerek cehennemlik olan kişilerin Ahirette Allah’a: “Ey Rabbimiz, biz, liderlerimize ve kanaat önderlerimize uyduk; bizi doğru yoldan uzaklaştıranlar onlar; onlara iki kat azap ver; onlara büyük bir lanet ver.” şeklindeki serzenişleri, kendilerine meşru bir mazeret oluştur(a)mamaktadır. Yine cehennemlik olan Müstekbir (lider ve kanaat önderleri) ve cahil-zayıf bırakılmışlar (Mustazaflar) cehennemde birbirlerini şöyle suçlarlar: “Mustazaflar: Doğrusu biz, sadece size uymuştuk; o halde, cezamızı azaltabilir misiniz? Müstekbirler ise: “Biz hepimiz, cezanın içindeyiz.” derler.” (40/47-48). Başka bir tartışma sahnesi: “(Ayartılmış olanlar): kendilerini ayartanlara: “Siz, bize suret-i haktan göründünüz” derler. Ayartanlar: “Hayır, siz kendiniz inanmadınız; üstelik sizi zorlayacak bir gücümüz de yoktu; siz de küstahça bir kibre kapılmıştınız. Sizi sapıklığa sürükledik (doğru); çünkü kendimiz de sapıktık.” (37/328-32). Xenephones’in yazının ser-levhası yaptığımız sözünü doğrulayan bir müminin, Hesap Günündeki şu itirafı, manidardır: “Dünyadayken benim bir arkadaşım vardı; bana şöyle derdi: ”Sen de, tekrar dirileceğimize inananlardan mısın; ölüp toprak ve kemik yığını olduktan sonra, tekrar hesaba çekileceğimize mi inanıyorsun?” Allah’a yemin olsun ki, neredeyse/az kalsın beni de mahvedecekti (ayartacaktı).” (37/51-56).
Kur’an, ahlak ve dini alanda Allah’ın öğretmesi (vahiy), peygamberin içtihatları ve bu ikisine bağlı Ulemanın gerekçeli (ilmi-hikmetli) görüşlerine itaat etmeyi tavsiye etmekle birlikte; müminlerin kendi vicdani, iradi inisiyatifleri ile de düşünerek (tefekkür, tafakkuh, taakkul, tezekkür, tedebbür, rey, nazar, dinleme…) karar vermelerini, dini-ahlaki hayatlarını oluşturmalarını ister: “Hakkında bilgin olmayan şeyin peşine körü körüne düşme; göz, kulak ve kalp, bundan dolayı hesaba çekilecektir.” (17/36) Politik alanda da işlerini ortak akıl (şura) ile çözmelerini tavsiye eder (42/38, 3/159).

Müslüman toplumlar, politik alanda bu ilkeyi hayata geçiremeyip “Saltanat” denen tek-adam rejimleri kurdukları gibi; dini-ahlaki alanda da Ulemanın içtihatlarını mutlaklaştırarak (dogmatizm/taklit) ve “din-adamları (imam, mehdi, veli, şeyh, gavs, kutup, baba, dede, efendi…)” oluşturmuşlardır. Bu durum, müşriklerin “put” oluşturma gerekçesi ile hayli yakınlık arz etmektedir: “Allahtan başkalarını “Evliya” edinenler: “Bizim onlara saygımız (ibadetimiz)ın nedeni, bizi, Allah’a daha fazla yaklaştırmalarından dolayıdır.” (39/3).

Politik olsun, ahlaki-dinsel olsun her iki alanda da “Tek adam”lığı doğuran şey, tek adamın karizması, kahramanlığı, öz-verisi yanında; onun güç istenci, istiğnası, narsizmi, zorbalığı ve ona itaat edenlerin cehaleti, zayıflığı, fakirliği, korkaklığı ve güven arayışı da olabilir; bu durum kendini, kişiliğini, karakterini, onurunu hiçe saymadır. Oysa medeni insan olmanın kriteri, politik alanda ortak akıl (şura) ile karar alma, oydaşma, kurum (bürokrasi) ve kural (hukuk) oluşturmaktır. Ahlaki-dinsel alanda ise, vicdani kapasitesini sürekli tetikte, teyakkuzda tutmak ve kül yutmamaktır; körü körüne ve korkakça itaat etmekten, boyun eğmekten, teslimiyetten kaçınmaktır. Politik alanda bütün sorunların, nihai çözümünü bir kişinin inisiyatifine/iradesine bırakmak, bütün toplumun aklını yok saymak ve onu iptal etmektir. İç ve dış politika, ortak akıl ve ilgili kurumlar-kurallar tarafından bir “Kaneviçe” gibi işlenmesi gerekirken; Tek Adam politikası/kararları, bir “ilmek” veya “düğüm” atma işlemi gibidir. Toplumlar için bu tutum, çok tehlikeli ve risklidir. Onulmaz ve geri dönülmesi zor sonuçlar doğurur. Tek adamlık, zorla, dayatma ile tepeden aşağı olabileceği gibi; toplumun kendi kararı/kararsızlığı (seçimi) ile de olabilir: “Tencere yuvarlanır, kapağını bulur.” Avrupa, Fransız Devriminden yani Krallığın ve Kilisenin ortadan kaldırılmasından sonra, 19. ve yirminci yüz yıl boyunca “Seçilmiş Krallar” (M. Duverger) veya “Tek Parti” ler ile yönetildi. Napolyon, Hitler, Mussolini, Franko Avrupada; Lenin, Stalin, Mao, Tito, Enver Hoca Sosyalist blokta Tek adam iktidarları kurdular.

Aynı dönemlerde İslam dünyasında da Tek Adam, Tek Parti, Tek Kabile, Tek Komutan/Kaid (asker) yönetimleri oldu. Körfez Krallıkları, Suud Ailesi, C.A. Nasır, Kaddafi, Saddam, Şah Rıza Pehlevi, Zahir Han, Humeyni, Ziyaulhak… Tek Adam-Aile yönetimleri idi. Avrupa’da kurumsal/Anayasal demokrasi, daha kolay gelişirken; İslam dünyasında bu olmadı. Osmanlı imparatorluğunda padişahlar ve paşalar birlikte yönetiyorlardı. Meşrutiyetten sonra, II. Abdulhamit ile birlikte “Tek Adamlık iyice yerleşti. Cumhuriyet Devrimlerinden sonra ise, M. Kemal (Atatürk) ve İsmet İnönü (Milli Şef), tek adam yönetimleri kurdular. Tek Adam yönetimi Tek Adamların iyiliği, bilgeliği, kahramanlığı, öz-verili olabileceklerinden, imkânından öte; “Tek Adamlık”ın kendisi, tehlikeli ve büyük risk barındıran bir durumdur. Kurtuluşu, sorunların çözümünü birlikte arama, birlikte sorumluluk üstlenme yerine; bir kişinin boynuna yükleme tembelliği, kurnazlığıdır söz konusu olan. Yahudilerin tarihinde Hz. Davut ve oğlu Hz. Süleyman; Perslerde Enuşirnevan, İslam tarihinde Hz. Ali, Hz. Ömer, Ömer b. Abdulaziz, Selahattin Eyyubi, Fatih Sultan Mehmet; Modern dönemlerde Gandhi, Nelson Mandela, Aliya İzzet Begoviç… gibi ‘Bilge Kral’ların çoğu, semalarında “tek yıldız” olarak kalmayı bilinçli olarak tercih etmişlerdir.

Son yirmi yıldır Recep Tayyip Erdoğan da, seçilerek/oylanarak, demokratik kurallarla iktidara gelmektedir. 15 Temmuz darbe girişiminden sonra geçilen ‘Başkanlık Sistemi’ -ilgili kanuni düzenlemeler, bilinçli olarak yapılmadığı için- giderek ‘Tek Adamlık’a doğru evrilmektedir. Tek adamlığın tehlikesi, ona verilen yetkinin (iktidar) fazlalığı ve tek başına vereceği kararların doğruluk ihtimalinin -çoğunluğun vereceği karara nispetle- yanlış olma ihtimalidir. Sayın Erdoğan’ın -kendisinin de itiraf ettiği gibi- gerek iç politikada FETÖ ve PKK (çözüm süreci) gerekse dış politikada ABD tarafından (Suriye politikası) aldatılmıştır. Bundan sonra da aldatılmayacağına dair bir garantisi yoktur. Ciddi ekonomik ve politik hatalar yapmasının faturasını da hep birlikte toplum olarak ödemekteyiz. İyi bir ‘ekonomist’ olmadığını, ‘nass’ı yanlış anladığını, bugün itibariyle faiz oranlarının yüzde 45’e çıkmasıyla hep birlikte gördük.

Sayın Erdoğan’a olan desteğin, yirmi küsur yıldır devam etmesi, destekleyenlerin bu ceremeyi (zararı) bile-isteye devam ettirmeye teşne olduğunu gösterir. Meşhur bir hadis: “Siz, nasıl iseniz; öyle yönetilirsiniz” der. Demem o ki “Her ilim sahibinin üstünde daha iyi bilen birisi vardır (12/76) ayeti ve “Akıl akıldan üstündür”. “Bir elin nesi var? İki elin sesi var” özdeyişlerinde söylendiği gibi, politik hayatta herkesi ilgilendiren kararların ortak akıl ile/oydaşma ile alınması; yönetme işinin uzman kurumlara tevdi edilmesi ve yönetirken yerleşik kurallara/hukuka uyulması; dinsel-ahlaki alanda da aktif bir vicdan (düşünme) ile birlikte “Sözü dinleyip, en güzeline uymak” (39/18), sorgusuz-sualsiz birilerine teslim olmamak, daha doğrudur.

1- TANIM

Yasa veya kanun, politik iradenin zorla veya prosedürel olarak “meşru” görülen yöntemlerle oluşturduğu ve ilgili kişileri bağlayan veya serbest bırakan kurallar demektir. Hukuk ise, Allah’ın bir sıfatı da olan “Hak”ın çoğulu olarak, kamunun/herkesin hayrına iyiliğine olan, bunu temin eden “Helal” ve “Haram”ların, meşru/mubah veya gayri meşru, mekruh/munkerlerin toplamıdır. Bu bağlamda her “Kanuni/Yasal” olan, “Hukuki” olmayabilir.

Hukuk, ilgili şahıslar tarafından kılı kırk yaran bir irdeleme, vicdan muhasebesi sonrasında “ma’şeri vicdan” tarafından onaylanan yani meşru görülen, benimsenen, oy çokluğu veya oy birliği ile kabul edilen kurallar bütünüdür. Bu niteliklere haiz olmasına rağmen, tashihe daima açıktır. Zira vicdan metre, terazi, saat, takvim… gibi üzerinde uzlaşılmış, kesin-aleni bir ölçü birimi değildir. Merhum Ziya Gökalp’ın dediği gibi: “Ahlak yolu dardır/Tetik bas; önü yardır.”

Hukuk ve Siyaset felsefesinde buna “Hukukun Üstünlüğü” denir. Tersi, “Üstünlerin (Güçlülerin) Hukuku” dur. Daha doğrusu yasası/kanunudur. Hukuk, çakılmış sağlam “çivi”ye benzer; dünyayı ayakta tutar. “Dünyanın çivisi çıkmış” ise orada huzur-sükûn-saadet yoktur. Yasa/Kanun ise, “torba” ya benzer: “Torba kanun”. İçine onu yapan her kim ise, kendi çıkarını ve güç istencini koyabilir. Şu ayet, kanunun/yasanın değil, hukukun özünü, ruhunu, ne-idüğünü en güzel şekilde tasvir eder: “Ey iman edenler, kendiniz, ana-babanız ve yakınlarınız aleyhine de olsa; Allah için şahitlik yaparak, adaleti titizlikle ayakta tutan kimseler olun. Müştekilerin zengin veya fakir olmaları, hükmün sonucunu etkilemesin. Çünkü Allah, onlara sizden daha yakındır. Öyleyse, adaleti yerine getirmede kendinizi ayartmayın (Kitabına uydurmayın). Eğer kendinizi kandırırsanız, Allah, yaptıklarınızdan haberdardır.” (4/135).

2- VİCDANIN KENDİNİ KANDIRMA HALLERİ

Pür-pozitif bir kavramla kendini kandırma kolay bir hadisedir. İnsan, kolayca kendi arzusunu, hevesini, vehmini, alışkanlığını, ön-yargısını, zannını, kibrini, korkusunu… sağduyu/vicdan sanabilir. Kur’an’da buna örnekler verilir: “Onlara: ‘Yeryüzünde fesat çıkarmayın’ dendiğinde; onlar: ‘Ne münasebet, biz, sadece ıslah edicileriz’ derler. Dikkat edin; onlar, bozguncudurlar; fakat kendileri, bunun farkında/şuurunda/bilincinde değiller.” (2/71). “Sana yaptıklarında en büyük zarara uğrayanları haber vereyim mi? Onlar, dünya hayatı peşinde koşarken, yaptıkları boşa giden kimselerdir. Fakat kendilerine sorarsan; iyi/doğru işler yaptıklarını söylerler.” (18/103-104). Vicdanın kendini kandırmasının ikinci yolu, içinde yaşanılan toplumun dinine, kültürüne, örfüne, geleneğine sorgusuz-sualsiz teslim olmak ve onu körü körüne taklit etmektir. Kur’an’ın bireysel bilinci özgürleştirme ve derin vicdanı diriltme çabasına karşı olanlar: “ Hayır, biz, atalarımızı üzerinde bulduğumuz değerlere uyarız.” (2/170). “Atalarımızı üzerinde bulduğumuz değerler, bize yeter.” (5/104).” Kötü bir iş yaptıklarında: “ Atalarımızın böyle yaptıklarını gördük” derler.”(7/28)… (Geniş bilgi için bkz: “Vicdanın Kendini Kandırması olarak Vicdansızlık”. İlhami Güler. Kur’an’ın Ahlak Metafiziği. Ank. 2013. s 65-83.)

3- HUKUKSUZ YASA/KANUN ÇIKARABİLEN KURUMLAR

a) Meclis: Türkiye’de Büyük Millet Meclisi’nde görev yapan milletvekillerinin çoğu, çok kısa süreli görev yapmalarına rağmen çıkardıkları “Emeklilik” kanunu, emeklilik maaş miktarı, çeşitli sosyal hak (!)ların tümü “yasal/kanuni” ve fakat “hukuki/vicdani” değildir. Seksen dört milyon insanın/kamunun hakkını yemektedirler.

b) Adliye: Adliyede istihdam edilen Hâkim ve Savcıların kimileri, tek tek bireyler veya kamu hakkında öyle iddialarda bulunmakta veya kararlar vermektedirler ki, sonuçları bağlayıcı (yasal/kanuni) oldukları halde; hukuki/vicdani değildir.

c) Belediye Meclisleri: Türkiye’de Belediye meclisleri, kendi üyeleri veya yakınları-partilileri lehine –emlak-arsa-konut-ihale mevzularında- çoğunlukla öyle kanunlar/kararlar almaktadırlar ki, kamuyu zarara sokmakta ve kendileri hukuksuz/vicdansız çıkarlar elde etmektedirler.

d) Bürokratik Erk: Kamu adına ve kamunun çıkarını/maslahatını korumakla görevli, bunun için maaş alan şahıslar da, görevlerini kötüye kullanarak, “Kitabına uydurarak” veya “Hile-i Şeriyye (Hukukiyye)” ile kendilerine veya yakınlarına haksız/hukuksuz (vicdansız) çıkarlar temin edebilmektedirler.

e) En Yetkili Politik Erk (Başkan/Tek-adam): Politik erkin açık, kesin Hukuk kuralları ile denetlenmediği/bağlanmadığı durumlarda, “kanun” bile olmayan KHK’lar ile veya siyasi-bürokratik bağlılarını yönlendirerek kişisel veya zümresel “Kanuni” ve fakat hukuksuz/vicdansız olabilen menfaatler ve zararlar hâsıl olabilmektedir. Byung Chul Han, bu tehlikeyi şöyle tasvir eder: “Politika için kurucu bir önemde olan “öteki”nin ortadan kaybolması, politik “söylem”in sonunu getirir. Ötekisiz politika, düşüncenin iletişimsel rasyonalitesini yok eder. Ötekinin kaybolmasıyla, kendi kendine telkinde bulunma, iletişimsel eylemi güçleştiren obsessiv, bencil düşünceler üretir. Ötekinin kaybıyla meydanı boş bulan öz-propaganda, söylem (tartışma-uzlaşma) alanlarının yerini tek sesin yankı yaptığı boş bir salona dönüştürür. Politik söylem, kişinin kendi “görüş”ünü, kendi “kimlik” inden ayırmasını şart koşar. Bu yeteneğe sahip olmayanlar, kendi kimlikleşen görüşlerini sıkı sıkıya tutarlar. Kimlik kaybetme korkusu taşırlar. Başkalarını dinleyemez; söylediklerini duyamazlar. Politik söylem, bir dinleme etkinliği olduğu için, ötekisiz demokrasinin krizi, bir “dinleme” krizidir.” (R. Kılıç. Zamanın Kokusu-B. Ç. Han Üzerine Bir İnceleme-. Ank. 2023. s. 94). Küresel Ekonominin (doğru-yanlış) işleyiş kurallarına ters olup, doğuracağı sonuçlar(kamu maslahatı/kâr-zarar) iyi hesap edilmemiş bir “kanun”i zorlamanın, yakın tarihimizde nelere “mal” olduğunu bütün Türkiye biliyor.

Yukarıda sayılanların toplamına, Kamuyu temsil eden “Devlet” gücünü/otoritesini kullanarak “Nüfuz Hırsızlığı” yapmak denir. Bunlara Türkiye’de somut örnekler vermeye kalksak, binlercesini bulabileceğimizden hiç kimsenin kuşkusu olmadığını, herkes bilir.

SONUÇ

Tanrı Hakkına (itikat-İbadet) titizlikle riayet eden halkımızın bir bölümü, “Kul Hakkı” veya “Tüyü bitmemiş Yetimin Hakkı (Kamu Hakkı)” söz konusu olduğunda, kılı kıpırdamadan (vicdanı sızlamadan) “deveyi hamudu ile birlikte” götürebilmektedir. Özellikle, iktisadi alanda “Kap-kaç” mantığı, “Kapanın elinde kalan” düsturu, “beleş-bedava-havadan” zengin olma geçerli olmaktadır. İslam’ın özü, -iktisadi alanda- emek (kesp- sa’y-amel) ve meşru ticarete (4/29) dayandığı halde; tarihi süreçte bu, “Ganimet” ve “Yağma” ekonomisine dönüşmüştür. Bugün olup bitenler, bu tarihi genetiğin semptomlarıdır.

İlahi din(ler)de Tanrı’nın tekliği ve tarih boyunca insanlığa seçtiği peygamberler aracılığı ile söyledikleri (vahiy), o andaki insanlık durumlarında ahlaki en doğru olan hakikatlerdir. İnsanlığın ahlaki gelişmesine, tekâmülüne, evrimine göre, önceki durumlar için söylediği ahlaki hükümlerin bir kısmını “nesh (uygulamayı iptal etme)” etmiş, değiştirmiş, yenilemiş ve update etmiştir (2/106, 16/101, 13/38). Kendi tavsiyelerini oluştururken de, insanların üzerinde konsensüs sağladıkları ahlaki hakikatleri almakta bir mahsur görmemiştir (Örf-maruf). Yani insanda yaratmış olduğu vicdan kapasitesinin ürünlerini hesaba katmıştır. İnsanı dışlamamıştır. İnsanlığın ıslah çabası, Tanrı ile vicdanlı insanların işbirliğiyle, el ele, kol kola yürümüştür.

Ancak vahiy kesildikten sonra, müminler, ya Tanrı’nın sözlerini işlerine geldiği gibi “tahrif” etmişler veya oluşturdukları dogmatik teolojiler ile yaşamın devingen dinamizminin doğurduğu ahlaki sorunları çözme kapasitesinden yoksun kaldıkları için Tanrı’nın “mutlak”lığını devreye sokup, onun sözlerini de mutlaklaştırmışlar; bundan da öte, kendi görüşlerini tartışmaya-itiraza kapatarak mutlaklaştırmışlar, Tanrılık taslamışlar, totaliter/otoriter ve karizmatik bir eda ile insanlığa şiddet, zor ve terör uygulamışlardır. Din-iman, soru/sual sormak ve “düşünceli (ahlaklı-mesuliyet) olmaktır. Tersi kör inanç, taklit, çaresiz teslimiyet ve dogmatizm olarak ahlaksızlıktır.

Bu durum, en tehlikeli sonuçlarını, devlet aygıtını elinde tutan ve kendini dogmatik olarak din ile dolayımlayan siyaset alanında görülür. Hristiyanlıkta “Kilise”nin kendini Tanrı (Hz. İsa) nın bedenlenmiş hali olarak görüp; devlete hükmettiği zamanlarda yaşanmıştır. Örneğin: Fransız kıralı 14. Louis: “Devlet, benim (L’ Etat cest moi); Tek kral, Tek yas ve Tek inanç” demişti. İslam tarihinde de durum yaklaşık olarak benzerdir. Abbasi Halifeleri, kendilerini Tanrı’nın Gölgesi (Zıllullah); Şii imamlar da kendilerini Allah’ın Delili (Huccetullah), Yol Göstereni (Mehdi) veya Allah’ın İşareti/izi (Ayetullah) yani onun “temsilcisi” olarak görmüşlerdir. “Halife” kavramı da, dinsel olarak, Hz. Muhammed’in “temsilcisi” olarak görülmüştür.

Tevhit, Vahdet, Ehadiyet (teklik, birlik, bütünlük) gibi vurgular ancak, Allah’ın şahsiyeti söz konusu olduğunda anlamlıdır. Siyaset alanında son derece tehlikelidir. Toplumsal adalet ve eşitlik, hukukla siyasal erk tarafından sağlanır; ancak “birlik”, “bütünlük”, kendiliğinden “oluşması” istenir, umulur, arzu ve tavsiye edilebilir; yapılmaz, sağlanmaz, zorlanmaz. O takdirde şiddet ve totalitarizm ortaya çıkar.

İslam’ın uygulaması da, tarihte sivil (Tarikat) veya siyasal (Hilafet) örgütlü bürokratik bir yapıya dönüşmüştür. Böylesi örgütlü dinsel/bürokratik yapıların sosyal psikolojisini Erich Fromm şöyle tasvir eder: “İster ilkel kabilesel, ister ulusal, isterse de dinsel yapıda olsunlar, örgütsel/cemaatsel yapıların çoğu, kendi varlıklarını sürdürmek ve önderlerinin gücünü yüceltmek isterler. Müntesiplerini, kendi örgüt/cemaatlerinin dışında yer alan ve kendileri ile çatışan başkalarına karşı ayağa kaldırmak için, müntesiplerinin doğasında var olan ahlak duygusunu sömürürler. Ama bir yandan da müntesiplerinin ahlak duygusunu ve yargılama yeteneğini boğmak için kendi grubunun ahlaksal tutsağı durumuna getiren ensest türü bağlardan yararlanırlar. Böylece kişiler, ahlak ilkeleri başkalarınca çiğnenince, şiddetle karşı çıkarken; aynı ilkelerin, kendi gruplarınca çiğnenmesine ses çıkarmaz hale gelirler. Bütün büyük dinlerin, bir din bürokrasisince yönetilen kitlesel kurumlar haline gelir gelmez, özgürlük ilkelerini çiğnemeleri ve saptırmaları, bu dinlerin bir trajedisidir.” (Erich Fromm, Psikanaliz ve Din, зev: Ş. Alpagut, İst, 1990, s 82).

Oysa bilindiği gibi, Kur’an, politik hayatta sorunları “emanet” olarak görmek, emaneti ehline vermek, adalet ve şura ilkeleri doğrultusunda çözülmesini istemiştir. Yani provakatif bir ifade ile siyasi alanda esas olan şirktir, iştiraktir, ortaklıktır. Şura ilkesi, bunu gerektirir. Ortak akıl ve oydaşma ile kurum kurmak, kural (hukuk) geliştirmektir. Demokrasi kavramı da, bunu ifade eder. Kuvvetler ayrılığı yani yasama, yürütme ve yargı kurumlarının birbirinden ayrılması ve aralarında bir denetleme ve dengenin kurulması, insanlığın geliştirdiği hayırhah bir düşünsel, ahlaki ve siyasi kurumdur.

Günlük (Real) politikada dini değer, sembol ve kavramlara (Örneğin: Allah/Tevhit, İslam, Şeriat, Hz. Muhammed/Hadis-Sünnet…) aleni atıf yapmanın doğurduğu kaçınılmaz bazı problemler mevcuttur. Bunları şöyle sıralayabiliriz: 1- Dogmatizm: Tanrının mutlaklığına inanan müminler, onun söylemlerinin (vahiy) de mutlak olduğuna inanmakta ve kendi “yorum”larını, yüzde yüz olarak Tanrı’nın görüşü olarak görebilmektedirler. Hristiyanlıkta Kilise, İslam’da Hariciler, günümüzde İŞİD ve Tarikatlar (“Gavs’ın sözü, Allah’ın sözü gibidir.”) bunun tipik örnekleridir. 2- Din İstismarı: Dinin değerlerine sözde/görünüşte değer verdiğini söyleyen bazıları, bunları kullanarak kendine çıkar, güç, prestij temin edebilmektedir. Muaviye’nin, Hz. Ali ile olan savaşında “Aramızda Kur’an hakem olsun” diyerek, askerlerinin mızrakları ucuna Kur’an yaprakları taktırması gibi. 3- Şiddet ve İç savaş: Mutlak hakikatin kendinde olduğuna inana mümin, Tanrı rızası için, kendi gibi düşünmeyenleri “tekfir” ederek onlara karşı rahatça şiddet ve zor kullanabilmektedir. İslam’ın erken dönemindeki “ Büyük Fitne (İç-savaş)” ve Kilisenin orta çağda yarattığı “Din Savaşları”nda olduğu gibi.

Bu tehlikelerden kaçınabilmek için, benim teklifim, günlük siyasal dilin kamu maslahatı, ahlak, adalet, akıl ile temellendirilmesidir. Bu, hem İslam’a uygundur; Hem de Kamu maslahatına.

Çağdaş İslam dünyasında Demokrasi, -eğer kabul edilebilirse- en fazla, seçim/sandık (%50+1) ile Tek-adama/lidere/karizmaya tam yetki vermek olarak işliyor. 19. Yüzyılın başında Batıdaki bu tip demokrasilere, siyaset bilimci Maurice Duverger. “Seçilmiş Krallar” demişti. Demokrasi, ikinci Dünya savaşından sonra Batıda hayli gelişti. Bizim gibi kurum-kural, ortak akıl, istişare, ortak karar alma yeteneklerin gelişmediği toplumlarda; bilgisinden kuşku duymayan, bilmeyen (cahil), bilmediğini bilmeyen (cehl-i mürekkeb) cesur siyasetçiler türetiyor. Oysa 2500 yıl önce Sokrates, onca bilgeliğine rağmen: “Bilmediğimi biliyorum.” diyebilmişti.

Siyaset kendini Din, Tanrı, Hakikat ile dolayımladığında, başta hukuk olmak üzere, din, bilim, iktisat, sanat… alanlarını kendi kontrolüne almaya çalışır. Çünkü dolayımlandığı kavramlar, doğaları gereği total, mutlak, tümel, tekçi ve kesin karakterlidir (“Nas var; Nas”).

Dinsel motivasyonlu veya değil, totaliter/otoriter yönetimlerde -parti içi veya değil-, lidere/karizmaya/otoritere karşı muhalefet veya fikir beyanı, en hafifinden: “Başkalarına şirin gözükmek”, “Çatlak ses”; ağırından ise “Fitne-Fesat çıkarmak”, “İhanet etmek” olarak algılanır. “Teklik” ve “Birlik” vurguları yoğunlaşır. Örneğin: Sayın Erdoğan’ın: “Tek Millet, Tek Bayrak, Tek Devlet, Tek Vatan” vurgularının, Türkiye’ye has haklı olan “Bölücülük” korkusundan kaynaklanan bir politik bağlamı olsa da; bizzat kendinden kaynaklanan bir “Güç İstenci” şuuraltı da mevcut olsa gerek. Yine onun: “Bir olacağız; iri olacağız; diri olacağız; hep birlikte “Türkiye” olacağız” sloganı da, ciddi düzeyde şuuraltından kendi “Güç İstenci”ni ve “Kesin Hakikat”i haiz olduğu algısını yansıtmaktadır. Ayrıca, son yirmi yılda Türkiye’de devasa kamu binaları (Şehir Hastahaneleri, Adliye Binaları, Bakanlık, Valilik, en uzun bayrak direkleri, en büyük bayraklar…) veya özel sektör AVM ler, Rezidanslar, İş Merkezleri, Kuleler yapılması, “teklik, büyüklük, güçlülük” psikolojisinin görsel-mimari yansımalarıdır. Bu “Büyüklük” kompleksinin şuuraltında –bana göre yersiz- bir “Batıya kafa tutma” psikolojisi de olabilir. Ben ise, kurumlarda-nesnelerde devasalık-hantallık yerine; etkinlik, estetiklik, nitelik ve işlevselliğin daha doğru olduğu kanaatindeyim.
Sonuç olarak, siyasetin “din” olarak değil, “dil” olarak; “iman” olarak değil, dogmatik “itikad” olarak laikleştirilmesi (din diline başvurulmaması), çoğullaştırılması/ortak-akıllaştırılması ve kurumsallaştırılması gerekir.